زباله هایی که مغز را زودتر از موعد پیر می نمایند! - وبلاگ حسامم

به گزارش وبلاگ حسامم، چه رازی است که بعضی از افراد 100 سال به بالا حافظه هایی چنین قوی دارند؟ ممکن است وسوسه شوید در بینِ حدس های تان به نقشِ ژن اشاره کنید.

وبلاگ حسامم | می دانیم که سن مغزی معمولاً با سن تقویمی برابر نیست. برای مثال گروهی از آدم ها با عنوانِ سوپرایجر ها SuperAgers هستند که عملکردِ شناختی شان در سنین دهه هشتاد و بالاتر از آن به میزان فردی است که ده ها سال از سنِ تقوی آن ها جوان تر است. عکس آن نیز می تواند درست باشد و ممکن است مغز شما مسن تر از سن تقوی تان باشد. واضح است که دومی چیزی نیست که دوستش داشته باشید!

به گزارش وبلاگ حسامم ، با اینکه هیچ آزمونی برای معین سن مغز در خانه وجود ندارد، می توانیم بگوییم که یک مغز جوان و سالم در اوج عملکردِ شناختی اش واقع شده است؛ و اغلبِ اوقات، اوج عملکردِ مغز با حافظه قوی مرتبط است. هرچه سن مان بالاتر می رود، به خاطر آوردنِ اسامی، چهره ها، رویدادها، چیز های که به تازگی خوانده یا خورده ایم رفته رفته سخت تر می گردد.

در مغز های جوان تر فرایندی به نامِ تمایز عصبی کارامد و قوی است. در جریانِ این فرایند، وظیفه سلول های خاصی از مغز به خاطر آوردنِ چهره هاست. هرچه سن مان افزایش پیدا می نماید، فرایندِ تمایز بیش تر تخریب می گردد، بنابراین سلول ها تخصص شان را از دست می دهند و به خوبیِ گذشته عمل نمی نمایند. آن ها به جای آنکه روی چهره تمرکز نمایند، کوشش می نمایند انواع دیگری از اطلاعات را به خاطر بیاورند. تمایزِ عصبی در سوپرایجر ها شبیه به تمایزِ عصبی در یک فرد 25 ساله است. به همین علت است که عملکردِ حافظه یک سوپرایجر مانند عملکردِ حافظه یک فرد 25 ساله است.

راز های دیگر سوپرایجر ها و تمام کسانی که مغزشان جوان تر از سنِ تقویمی شان است، چیست؟ یک مطالعه که در سال 2021 اجرا شده است پاسخ های حیرت انگیزی برای این پرسش پیدا نموده است. این مطالعه در یک بازه زمانیِ 18 ماه در حدود 330 نفر سوپرایجر با سنین 100 و به بالا را دنبال کرد؛ محققان دریافتند که در هیچ ناحیه ای از مغز این افراد زوال حافظه یا کاهشِ توانایی شناختی رخ نداده است. یک سال ونیم زمانِ طولانی ای به نظر نمی رسد، با این حال وقتی فردی 100 سالگی را رد می نماید، 2 سال برای سلامتی مغزِ او معادلِ 25 سال برای یک فرد 75 ساله است.

برای مثال خطر دچار شدن به آلزایمر در یک فردِ 100 ساله به ازای هر دو سال 60 درصد افزایش پیدا می نماید. این درحالیست که 25 سال طول می کشد تا خطر ابتلا به آلزایمر در یک فرد 75 ساله با این نرخ افزایش پیدا کند. به عبارتِ دیگر 25 سال خطر، بعد از 100 سالگی به 2 سال فشرده می گردد.

پس چه رازی است که بعضی از افراد 100 سال به بالا حافظه هایی چنین قوی دارند؟ ممکن است وسوسه شوید در بینِ حدس های تان به نقشِ ژن اشاره کنید. درحالیکه ژن قطعاً نقشِ معین نماینده ای بازی می نماید، 16.8 درصد از کسانی که در این مطالعه شرکت نموده بودند دارای ژن هایی بودند که احتمال دچار شدن به آلزایمر را افزایش می داد، ولی آن ها تا آن موقع دچار بیماریِ آلزایمر نشده بودند. قطعه کلیدیِ این معما به نظر سبک زندگی بود!

یکی از عوامل کلیدی آن بود که آن ها در تمام طول عمرشان در حالِ یادگیری چیزی تازه بودند. اگر خاطرتان باشد، حافظه شما در اتصالاتِ بینِ سلول های مغزی تان خانه دارد. به مغزتان به مثابه یک حساب بانکی فکر کنید؛ هر چه میزانِ سپرده مان را بیش تر کنیم، ارزشِ خالصِ دارایی های مان از برداشتِ پول کم تر متأثر می گردد. ما به وسیلهِ یاد گرفتنِ مهارت و کار های تازه، سپرده گذاری می کنیم (اتصالاتِ تازه برقرار می کنیم)؛ وقتی سن مان بالاتر می رود و به طور طبیعی بعضی از اتصالاتِ سلول های مان را ازدست می دهیم، هنوز اتصالاتِ زیادی خواهیم داشت. یک جمله اسپانیایی هستند که می گوید هر روز یک چیز تازه یاد بگیر. این توصیه ساده، نخستین وعالی ترین قانون برای حفظِ سلامتیِ مغز است. نکته کلیدی که می تواند یاری کند آن است که یادگیریِ اطلاعات تازه یا مهارتِ تازه مغز را جوان نگه می دارد. پس اگر همین حالا که مشغول خواندنِ این متن هستند، دارید چیز تازه ای می آموزید، باید بدانید که این کارتان برای سلامتیِ مغزتان بسیار اهمیت دارد.

امکانش نیست که همه را به داخل دستگاه تصویربرداری از مغز بفرستیم و برای معین سن دقیق مغزشان از مغز آن ها تصویربرداری کنیم، اما عواملی هستند که می توانند تاحدودی اطلاعاتی درباره سن وسال مغزتان به شما ارائه نمایند. این پرسش ها را از خودتان بپرسید:

1. عملکردِ اجرایی ـ چقدر در مدیریتِ روزهایم مهارت دارم؟

2. تعادل و هماهنگی ـ چقدر خوب می توانم حرکت کنم و تعادلم را حفظ کنم؟

3. توانایی یادگیری و به خاطرسپاری ـ چقدر خوب می توانم اطلاعاتِ مهم را به خاطر بیاورم؟

4. حرکت ـ چقدر سریع می توانم راه بروم؟

5. هویت ـ خودم حس می کنم چند ساله هستم؟

البته هیچ کدام از این پرسش ها نمی توانند جای اسکنِ واقعی از مغز و ارزیابیِ ادراکی ای که به وسیله یک متخصص عصب شناس انجام می گردد را بگیرند؟ بااین وجود، این طبقه بندی های بنیادی می توانند درکی از سنِ مغزی مان به ما بدهند. مهم است به خاطر داشته باشیم که با تصویربرداری از مغز نمی توان بدونِ پیچیدگی و بحث سنِ آن را معین کرد. برای مثال، مهم است که کدام بخش از مغز، کدام شاخص های زیستی مثلِ ماده سفید یا خاکستری، رسوب آهن و حجم را آنالیز نموده یا الویت داده ایم. درباره کلینیک هایی که در ازای دریافت مبالغ هنگفت به شما پیشنهاد می دهند سنِ مغزتان را معین نمایند احتیاط کنید، زیرا این نوع ابزار فعلاً در آزمایش هایِ مؤسسات تحقیقاتیِ بزرگ درحالِ استفاده صحیح است. درحالِ حاضر تکنولوژیِ نوپدیدِ تصویربرداری از مغز در آزمایشگاه های تحقیقاتی بزرگ برای معین سلامتی، بیماری و مرگ ومیر استفاده می گردد.

در ادامه عواملِ کلیدیِ دیگری را معرفی می کنیم که می توانند دانشی درباره سنِ مغزمان در اختیارمان بگذارند. به خاطر داشته باشید که ترکیبی از این عوامل، و نه فقط یکی از آن ها، می توانند سنِ مغز را معین نمایند.

زباله مغزی و سنِ مغز

حالا که می دانید مغزتان ممکن است از سنِ تقویمی تان پیرتر باشد، ممکن است تعجب نموده باشید که چگونه چنین چیزی امکان دارد. یکی از چیز هایی که مغز را پیرتر می نماید یا باعث می گردد که مغز خیلی زود دچار پیری گردد، تجمع مواد سمی و زباله در مغز است. زباله ها محصولاتِ جانبی ای هستند که درنتیجه کارکردِ مغز ایجاد می شوند. یادتان باشد که گفتیم هر کدام از سلول های مغزی شما مانند یک شهرِ پرجنب وجوش و شلوغ است. درست مثل شهری که آلوده می گردد، مغز شما نیز در فرایندِ زندگی کثیف می گردد. بقایایِ واکنش های شیمیایی، سمومِ محیطی، سلول های پیر و آسیب دیده و پروتئین هایی که دیگر به آن ها نیازی نداریم می توانند مغز را پر نمایند.

مغزِ سه پوندیِ شما می تواند هر سال 5 پوند زباله فراوری کند. این زباله ها به طور طبیعی یا بازیافت می شوند یا شسته می شوند و از مغز بیرون می ریزند، اما اگر به هر علتی این فرایند ها دچار مشکل شوند، زباله ها در مغز ما تجمع می نمایند و می توانند به مغز ما آسیب بزنند. زباله هایی که در مغز تجمع نموده اند می توانند در توانایی مغز در برقراریِ ارتباط با دیگران اختلال ایجاد نمایند و درنهایت باعث شوند که سلول ها کوچک شده و بمیرند. انواعی از زباله های مغزی وجود دارند، اما دو نوع از اصلی ترین زباله های مغزی پلاک های آمیلوئید و تنیدگی های تائو هستند.

پلاک ها

برای آنکه بهتر درک کنید پلاک ها از کجا می آیند، خانه ای را تصور کنید که روی سقفش یک آنتن نصب شده که بعضی از ایستگاه های اصلی تلویزیونی را دریافت می نماید. اگر این آنتن بشکند، نه تن ها نمی توانید ایستگاه های تلویزیونی را دریافت کنید بلکه آنتن می تواند به سقفِ خانه هم آسیب برساند. چنین چیزی برای سلول های شما هم می تواند رخ دهد. سطحِ سلول های شما گیرنده هایی شبیه به آنتن دارند که در نقشِ سیستم ِ گسترده ارتباطی و امنیتی عمل می نمایند. انواعی از گیرنده ها وجود دارند که در رفتار ها و عواطفِ پیچیدۀ زندگی نقش ایفا می نمایند. برای مثال، بعضی از گیرنده ها وظیفه شان به طور خاص دریافت سیگنال هایی است که به سلول ها می گویند رشد نمایند یا ننمایند. گیرنده ها هم چنین به مواد شیمیایی ای که کوشش می نمایند وارد سلول ها شوند می چسبند. اگر گیرنده ماده شیمیایی را تشخیص دهد، قفل سلول را برای ورود ماده شیمیایی ـ که می تواند روی عملکرد های مختلف از خلق وخو تا یادگیریِ احساساتی مثلِ عاشقی اثر بگذارد ـ باز می نماید.

یکی از گیرنده هایی که روی سلول های مغزی قرار دارند پروتئین های پیش سازِ آمیلوئید یا APP هستند. بعضی اوقات، آنزیم هایی که مثل قیچی عمل می نمایند از راه می رسند و APP را به قطعاتِ کوچک خرد می نمایند. عوامل زیادی ـ مثل التهاب ـ هستند که باعث می شوند آنزیم ها APP را خرد نمایند. آنچه دانستنش مهم است آن است که قطعاتِ APP برحسبِ اتفاق چسبناک هستند و به هم می چسبند و پلاک هایی با عنوانِ بتا-آمیلوئید ها را تشکیل می دهند.

تنیدگی ها

درحالی که پلاک ها بینِ سلول های مغزی تشکیل می شوند، تنیدگی ها زباله هایی هستند که در درونِ سلول ها شکل می گیرند. در داخلِ سلول های شما سیستمِ گسترده ای از رشته ها و لوله های کوچک وجود دارد که به آن ها اسکلتِ سلولی گفته می گردد و کار آن انتقال پروتئین ها و مواد مغذی به بخش های متفاوتِ سلول هاست. اسکلت سلولی مثلِ نسخه میکروسکوپیِ مسیر های مترو است. اسکلت سلولی به یاریِ پروتئینی به نام تائو در جای خودش قرار می گیرد که در این تمثیل بیش تر شبیه به اتصالاتِ ریل های آهن است که ریل ها در جای خودشان نگه می دارد.

گاهی اوقات مولکول های تائو که این سیستمِ انتقالِ مفصل را در جایش ثابت نگه می دارد از اسکلتِ سلولی جدا می گردد و به مولکول های دیگرِ تائو می چسبد. تصور کنید که مُشتی از اتصالاتِ راه آهن شُل گردد و توده ای درهم تنیده را شکل دهد؛ این دقیقاً تصویرِ یک درهم تنیدگی در مغز است.

هنوز کاملاً معین نیست که چه چیزی باعث می گردد این مولکول های تائو دیگر نخواهند مسیر ها را در جای خود نگه دارند، اما شواهدی هست که نشان می دهد التهاب، تجمع ترکیبات سمی و واکنش های شیمیایی ِ سلولی همگی می توانند دخیل باشند. وقتی درهم تنیدگی در یکی از سلول های مغزی شکل می گیرد، از آن سلول مغزی به بیرون نشت می نماید و واردِ سلولِ سالمی می گردد که در مجاورتش واقع شده است. این سلولِ سالم فریب می خورد تا تنیدگی های بیش تری فراوری کند و بنابراین سلول های آسیب دیده در تمام مغز پراکنده می شوند. مطالعه ای که در سال 2021 انجام شد نشان داد که تجمعِ پروتئین تائو در مغز بهتر از تجمع پلاک ها در مغز می تواند زوال حافظه را پیش بینی کند.

پلاک ها و تنیدگی ها هر دو رایج ترین اشکالِ زباله های مغزی هستند که در بیماریِ آلزایمر مشاهده می شوند. تنیدگی های تائو در اشکالِ دیگر فراموشی مانند انسفالوپاتیِ تروماتیکِ مزمن (وضعیتی که به علتِ ضربه به مغز ایجاد می گردد) نیز نقش دارند.

بااین حال، انواع دیگری از زباله های مغزی وجود دارند که می توانند دلایلِ اصلیِ طیفی از بیماری ها و بدکارکردی های مغز، مثل افسردگی، بیماریِ پارکینسون و اضطراب باشند. برای مثال، پروتئینی به نام آلفا-سینوکلئین در لخته های سمی تجمع پیدا می نمایند که سلول های مغزی ای که مسئولِ فراوری دوپامین هستند را تخریب می نمایند. دوپامین به هماهنگیِ حرکت یاری می نماید. وقتی این سلول ها تخریب می شوند، لرزش در بیمارانِ پارکینسون ظاهر می گردد.

تجمع مواد زائد به طور کلی می تواند علائمی مثلِ ضعفِ تمرکز، بهره وریِ پایین و کاهشِ انرژیِ کلی بدن را ایجاد کند که همگی نشانه ها و علائمِ پیریِ زیستی هستند. خیلی ساده بگوییم، هرچه زباله در مغز بیش تر باشد، مغز شما پیرتر می گردد.

حالا پرسش اصلی این است که آیا می توانیم از شرِ این زباله ها خلاص شویم؟ درحالیکه هیچ شامپویی برای شستشوی مغز وجود ندارد، دانشمندان کشفیاتی دارند که نشان می دهد بدن شما روش هایی قدرتمند برای پاک سازی و بیرون ریختنِ زباله ها دارد. یادگیریِ چیز های تازه که اتصالاتِ بینِ سلول های مغزی را افزایش می دهد یکی از این روش هاست! یکی دیگر از روش های پاک سازی به سیستمِ ایمنی مرتبط است که برای کسبِ اطلاعات بیش تر درباره آن باید به کتابِ مغزِ ضدپیری! نوشته دکتر مارک میلستین، که این نوشته ها نیز بخشی از کتاب ِ او بود، مراجعه کنید.

منبع: The Big Think

ترجمه: عاطفه رضوان نیا