سنگ عظیم، پیش پای مخترعان ، مهمترین مسائل نظام ثبت اختراع در ایران چیست؟ - وبلاگ حسامم

به گزارش وبلاگ حسامم، در ایران آنالیز صحت اختراعات بر دوش کارشناسان مراکزی چون دانشگاه ها، مراکز رشدو بعضی صنایع مرتبط است بنابراین این امکان وجود دارد که ایده های مخترعان در پیچ و خم های اداری با سرقت و خلاء های قانونی ثبت اختراع روبرو گردد.

به گزارش گروه علم وپیشرفت وبلاگ حسامم؛ برخلاف سابقه طولانی ایران در ایجاد نظام ثبت اختراع، آنالیز و راستی آزمایی اختراعات در ایران سابقه چندانی ندارد و گواهی های ثبت اختراع تا همین یک دهه قبل، تنها براساس ادعای متقاضیان صادر می شد. قوانین ثبت اختراع در ایران با گذشت سال ها دستخوش تغییرات زیادی شد و برخی از معایب آن برطرف شد، اما همچنان ایرادات زیادی وجود دارد که باید پس از آنالیز های دقیق و کارشناسی برطرف شود. از این رو در این گزارش به آنالیز تارخچه قوانین ثبت اختراع در ایران، چالش های آن و تجربیات پیروز دنیا در این زمینه می پردازیم:

قانون ثبت اختراع در ایران از کجا آغاز شد و اکنون در چه نقطه ای واقع شده است؟

اولین قانون ثبت علائم و اختراعات کشور به سال 1310 برمی شود. براساس این قانون متقاضیان ثبت اختراع می توانستند با مراجعه به اداره ثبت اسناد ادعا نمایند که صاحب ابتکاری تازه و کاربردی هستند و با ارائه مستندات و نقشه های مربوط به اختراع بدون هیچگونه راستی آزمایی در احراز شرایط اختراع، گواهی ثبت اختراع دریافت نمایند.

این قانون تا سال 1386 به نام قانون مرجع در حوزه اختراعات مورد استناد قرار می گرفت، تا این که با توجه به ایرادات آن و به واسطه پیوستن ایران به معاهده بین المللی ثبت اختراع، احتیاج به یک قانون تازه احساس شد که بر اساس آن، ادعاهای مخترعین مورد آنالیز و صحت سنجی قرارگیرد. به همین خاطر قانون آزمایشی ثبت اختراعات، طرح های صنعتی و علائم تجاری در بهمن سال 1386 به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید. براساس این قانون مقرر شد تا اداره مالکیت صنعتی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور متولی آنالیز اظهارنامه ها و ثبت اختراعات باشد.

براساس قوانین اختراعی قابل ثبت است که حاوی ابتکار تازه و دارای کاربرد صنعتی باشد.

مطابق این قانون تازه، اداره مالکیت صنعتی باید اظهارنا مه های اختراع را ازنظر انطباق با شرایط مندرج در این قانون آنالیز کند و در صورت تایید ، اقدامات لازم را برای ثبت اختراع انجام دهد و در غیر این صورت اظهارنامه را رد و نتیجه آن را به متقاضی اعلام کند. طبق این قانون، اختراعی قابل ثبت است که حاوی ابتکار تازه و دارای کاربرد صنعتی باشد. براساس این قانون ابتکار تازه عبارت است از آنچه در فن یا صنعت قبلی وجود نداشته و برای دارنده مهارت عادی در فن مذکور معلوم و آشکار نباشد و از نظر صنعتی ، اختراعی کاربردی محسوب شود که در رشته ای از صنعت قابل ساخت یا استفاده باشد.

چالش های ثبت اختراع درایران چیست؟

مسئله دیگری که در مراحل ثبت اختراع وجود دارد این است که مخترع باید در اظهارنامه های اولیه اختراع خود را به یاری نقشه ها و توصیفات به طور کامل افشا کند و حداقل یک روش عملی برای پیاده سازی اختراع بیان کند تا مورد تایید قرار بگیرد. از سوی دیگر آنالیز این موارد- که به آنالیز ماهوی اختراع مشهور است- احتیاجمند دانش فنی مرتبط با موضوع اختراعات است، به همین علت در یکی از تبصره های این قانون پیش بینی شد که اداره مالکیت صنعتی بتواند در صورت ضرورت از مراجع ذی ربط اعم از خصوصی یا دولتی و یا از متخصصان و کارشناسان امر برای صحت سنجی اختراع استعلام و کسب نظر کند. این ظرفیت قانونی بجای استفاده در موارد ضروری، به یک رویه در اداره مالکیت صنعتی شد و به علت عدم توجه این اداره به ایجاد ساختاری متمرکز برای آنالیز صحت اختراع ، به طور کامل در قالب ارسال اظهارنامه ها به مراجع استعلام برون سپاری شود. از این رو این امکان برای مراجع استعلام به وجود آمده است تا به راحتی بتوانند از اطلاعات افشا شده در اظهارنامه ها سوء استفاده نمایند.

در بخشی از وب سایت مرکز مالکیت معنوی آمده است که متقاضیان ثبت اختراع می توانند با مراجعه به پورتال مالکیت معنوی (اختراع)، مرجع یا مراجعی را که می توانند اختراع او را مورد ارزیابی قرار دهند را معرفی نمایند و اداره اختراع در صورتی که صلاحیت مرجع اعلامی را تایید کند، یک نسخه از استعلام و ضمائم اظهارنامه اختراع را برای اظهارنظر و آنالیز به مراج ذی صلاح ارسال می نمایند.

دزدی اختراع در پیچ و خم های اداری و قانونی ثبت اختراع

هم اکنون حدود 90 مرکز دانشگاهی ، پژوهشگاهی و تحقیقاتی به نام مرجع استعلام آنالیز اختراعات از سوی اداره مالکیت صنعتی معرفی شده اند که در صفحه فهرست مراجع استعلام وب سایت مرکز مالکیت معنوی قابل مشاهده است. آنالیز های اجرا شده نشان می دهد وجود این ساختار غیرمتمرکز در ارزیابی اختراعات، چالش هایی را در پی دارد. از جمله این که امکان درز اطلاعات افشا شده در اختراعات و سوء استفاده از آن هارا افزایش می دهد. بعلاوه در ساختار مراجع استعلام از اظهارنظر اعضای هیئت علمی و کارشناسان مرتبط با موضوع اختراع که در دانشگاه ها، پارک های علم وفناوری، پژوهشگاه ها و... مشغول به کار هستند استفاده می شود. بدین معنا که اطلاعات افشا شده در اختراع به طور کامل در اختیار فرد ذی نفع قرار می گیرد و امکان سوء استفاده از اختراع فراهم خواهد شد. مسئله ای که هم اکنون ثبت اختراعات در ایران را با نگرانی از سرقت اختراع پیوند زده است.

وجود ساختاری غیرمتمرکز در ارزیابی اختراعات، چالش هایی را در پی دارد. از جمله این که امکان درز اطلاعات افشا شده در اختراعات و سوء استفاده از آن هارا افزایش می دهد.

در همین رابطه ابوذر سهرابی یکی از مخترعان کشور درباره فرایند و جزئیات ثبت اختراع خود در گفتگویی با خبرنگار وبلاگ حسامم گفته بود: در فرایند داوری باید حدی از افشا را داشته باشیم که متاسفانه بحث حق نشر برای محصولات رعایت نمی شود و برخی از طرح ها در دانشگاه ها رد می شوند و بعد از مدت زمان کوتاهی شاهدیم که همین طرح با نام یکی از داوران ثبت شده است و وارد بازار می شود که چنین اتفاقی به شخصه برای بنده اتفاق افتاده است و حتی برخی از دوستانم هم برای ثبت پتنت اقدام کردند که با چنین مسئله ای روبرو شدند.

چالش دیگری که در فرایند فعلی آنالیز ثبت اختراع وجود دارد تعیین بودن مراجع و مراکز صحت سنجی اختراع و امکان پیشنهاد و مداخله در فرایند آنالیز از سوی متقاضی است . چرا که اگر مرجع پیشنهادی مخترع، به وسیله اداراه ثبت اختراع تایید شود امکان تبانی مخترع با کارشناس مربوطه وجود خواهد داشت.

تجربه پیروز کره جنوبی در مدیریت ثبت اختراع

حالا برای یافتن راهکار این چالش های مهم نگاهی به تجربیات بین المملی در ثبت اختراع می اندازیم. در ادارات ثبت اختراع معتبر دنیا، تمامی فرایند آنالیز اظهارنامه ها در یک ساختار منسجم و در ذیل اداره ثبت اختراعات و به وسیله کارشناسان مشغول در آن اداره انجام می شود؛ برای مثال در اداره مالکیت فکری کره جنوبی 813 نفر به نام داور ثبت اختراع حضور دارند که کار آنالیز و صحت سنجی اختراعات به عهده این افراد است. البته ناگفته نماند این تعداد کارشناس متناسب با درخواست های زیاد این کشور است که به طور میانگین طی سال های اخیر 50 برابر درخواست های ارائه شده به اداره ثبت اختراع ایران است.

در ادارات ثبت اختراع معتبر دنیا، تمامی فرایند آنالیز اظهارنامه ها در یک ساختار منسجم و در ذیل اداره ثبت اختراعات و به وسیله کارشناسان مشغول در آن اداره انجام می شود

این کشورها برای جلوگیری از سوء استفاده های احتمالی، ضوابط و تدابیر ویژه ای هم در نظر گرفته اند که بر اساس آن عملکرد داوران ثبت اختراع نظارت و آنالیز می شود. بعلاوه این اوران تعهد می دهند که حق استفاده از محتوای اظهارنامه های مورد آنالیز را نخواهند داشت. داوران اختراع در بیشتر کشورهای دنیا از جمله مشاغل با عایدی بالا به تعداد می فرایند و همین مسئله سبب می شود تا منافع این کارشناسان با ادامه فعالیت در ادارات ثبت اختراع گره بخورد.

راهکار برطرف چالش های ثبت اختراع در ایران چیست؟

یکی از راهکارهای مهم و اساسی برای برطرف چالش های فعلی در ثبت اختراع این است که در مرحله اول ساختار بکارگیری از مراجع مختلف برای استعلام اختراعات حذف شود و مانند سایر کشورهای دنیا یک بدنه کارشناسی خبره برای آنالیز صحت اختراعات زیر نظر اداره ثبت اختراعات ایجاد شود. در مرحله بعد باید فعالیت کارشناسان این بخش به گونه ای تعریف شود که هیچ گونه منافعی در خارج از اداره ثبت اختراع(اعم از عضویت در هیئت علمی، واحد تحقیق توسعه صنایع، هیئت رئیسه شرکت و...) نداشته باشند و عملکرد آن ها دائما نظارت شود.